Στο ομότιτλο άρθρο του, που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2013 στο Journal of Antitrust Enforcement, ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Tennessee, Maurice E. Stucke, θέτει το ερώτημα κατά πόσο ο ανταγωνισμός είναι πάντα ωφέλιμος για την κοινωνία και πότε αυτός αποτελεί την αιτία του προβλήματος παρά τη θεραπεία του.
Στις μέρες μας ο ανταγωνισμός αντιμετωπίζεται ως κάτι επιθυμητό, άλλωστε αποτελεί τη ραχοκοκαλιά των οικονομικών πολιτικών των ανεπτυγμένων κρατών. Ο ανταγωνισμός θεωρείται ευρέως ως το καταλληλότερο εργαλείο προαγωγής της οικονομικής αποτελεσματικότητας. Συγκεκριμένα, ο ανταγωνισμός μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερα κόστη και τιμές για προϊόντα και υπηρεσίες, καλύτερη ποιότητα, μεγαλύτερη ποικιλία, καινοτομία, βελτίωση της παραγωγικότητας, οικονομική ανάπτυξη, αποτελεσματικότερη κατανομή πλούτου, εμβάθυνση της δημοκρατίας και καλύτερη ποιότητα ζωής μέσω της προώθησης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.
Παρά τα θετικά του, ο ανταγωνισμός και η αντιμονοπωλιακή νομοθεσία δε διεισδύουν σε όλα τα πεδία της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας. Μερικά προϊόντα και υπηρεσίες δεν υποβάλλονται στον ανταγωνισμό της αγοράς (πχ. ανθρώπινα όργανα). Οι αντιμονοπωλιακοί νόμοι εφαρμόζονται στις περισσότερες επιχειρήσεις και σχεδόν σε όλες τις μορφές βιομηχανικής οργάνωσης. Εντούτοις, υπάρχουν κάποιοι τομείς που υπόκεινται σε ασυλία, όπως είναι για παράδειγμα οι μη εμπορικές δραστηριότητες που προωθούν κοινωνικούς σκοπούς.
Ο ανταγωνισμός δεν μπορεί να θεραπεύσει κάθε έκφανση αποτυχίας της αγοράς, όπως π.χ. οι αρνητικές εξωτερικότητες ή τα δημόσια αγαθά. Αντιθέτως, ο οξύς ανταγωνισμός είναι δυνατόν να οδηγήσει σε δημιουργία ολιγοπωλίων ή μονοπωλίων. Αυτό όμως οφείλεται περισσότερο στις συνθήκες της αγοράς και όχι στον ίδιο τον ανταγωνισμό.
Το ερώτημα κατά πόσο ο ανταγωνισμός είναι πάντα ωφέλιμος εξέτασε πριν από έναν περίπου αιώνα ο γνωστός οικονομολόγος Irving Fisher. Ο Fisher κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο ανταγωνισμός λειτουργεί καλά όταν ισχύουν σωρευτικά οι ακόλουθες δύο υποθέσεις:
α) όταν τα άτομα είναι σε θέση να κρίνουν τι είναι καλύτερο για το συμφέρον τους και τι αυξάνει το βιοτικό τους επίπεδο, και
β) τα ατομικά συμφέροντα συμβαδίζουν με τα συλλογικά συμφέροντα.
Όταν μία τουλάχιστον από τις πιο πάνω υποθέσεις δεν ισχύει, τότε ο ανταγωνισμός μπορεί να μην είναι ωφέλιμος. Η πρώτη υπόθεση δεν ικανοποιείται όταν ο καταναλωτής δεν είναι πλήρως ορθολογικός (π.χ. αντιμετωπίζει πρόβλημα αυτοελέγχου ή έχει αδύνατη θέληση). Σε αυτές τις περιπτώσεις οι επιχειρήσεις εκμεταλλεύονται αυτές τις αδυναμίες για να αποκομίσουν κέρδη. Ένα τέτοιο παράδειγμα συναντούμε στα υψηλά επιτόκια που σχετίζονται με τη μη έγκαιρη εξόφληση της πιστωτικής κάρτας.
Ακόμα όμως και αν η πρώτη υπόθεση ικανοποιείται, ο ανταγωνισμός ενδέχεται να μην είναι ωφέλιμος για την κοινωνία όταν δεν ικανοποιείται η δεύτερη υπόθεση. Ένα παράδειγμα αποτελεί η συμπεριφορά των χρηματιστών της Wall Street. Σύμφωνα με μια έρευνα, η ημερήσια απόδοση των χρηματιστών είναι μεγαλύτερη όταν τα επίπεδα τεστοστερόνης στο αίμα τους είναι υψηλά καθώς η τεστοστερόνη φαίνεται να αυξάνει τη διάθεση για ανάληψη ρίσκου. Όταν όμως όλοι οι χρηματιστές υποβάλλονται σε ένεση τεστοστερόνης για να κερδίσουν ένα σχετικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των άλλων, κανένας τους δεν κερδίζει και η κοινωνική ευημερία επιδεινώνεται.
Oι κινήσεις των αγορών και η εξωτερική, σωστή και αντικειμενική αξιολόγηση του πιστωτικού κινδύνου απέκτησαν ιδιαίτερα βαρύνουσα σημασία τις τελευταίες δεκαετίες. Οι οίκοι αξιολόγησης ως διαμεσολαβητές πληροφόρησης παίζουν σημαντικό ρόλο στη λήψη επενδυτικών αποφάσεων καθότι επιλύουν το πρόβλημα της ασύμμετρης πληροφόρησης εκτιμώντας τον πιστωτικό κίνδυνο των δανειοληπτών. Εντούτοις, η θεσμική κατοχύρωσή τους, σε συνδυασμό με την έκθεσή τους σε συγκρούσεις συμφερόντων, ηθικό κίνδυνο, μεροληψία και συστηματικά σφάλματα, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση της κρίσης.
Συμπερασματικά, κατά τον Fisher, η μη ικανοποίηση των δύο υποθέσεων που αναφέρονται πιο πάνω, συνεπάγεται αρνητική απάντηση στο ερώτημα αναφορικά με το κατά πόσο ο ανταγωνισμός είναι πάντοτε ωφέλιμος για την κοινωνία.
