Σε μία μελέτη που εκπόνησε πρόσφατα η κοινοπραξία Διεθνών Συμβούλων LDKE-Bridge, κατόπιν ανάθεσης από την Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ), διαπιστώθηκε ότι υπάρχει «ανάγκη να αλλάξει το υφιστάμενο μοντέλο οργάνωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο με τρόπο που να μπορεί να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στη αυξανόμενη διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας». Στη βάση των ευρημάτων της εν λόγω μελέτης, η ΡΑΕΚ εισηγήθηκε στο Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού την εφαρμογή του Μοντέλου Υβριδικής Αγοράς (Νet Pool), το οποίο βασίζεται στο μοντέλο Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας Ισχύος (Gross Pool) και το μοντέλο Διμερών Συμβολαίων (Bilateral Contracts) που συμφωνούνται μεταξύ παραγωγών και αγοραστών ενέργειας.
Σύμφωνα με το μοντέλο Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας Ισχύος, η αγορά και πώληση ηλεκτρικής ενέργειας λαμβάνει χώρα μέσω μίας κοινοπραξίας, υπάρχει δηλαδή κεντρικός σχεδιασμός και διαχείριση της αγοράς. Συγκεκριμένα, οι παραγωγοί ενέργειας υποβάλλουν προσφορές για την ισχύ ενέργειας που είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν στο δίκτυο σε συγκεκριμένη τιμή. Ο διαχειριστής της κοινοπραξίας αποδέχεται προσφορές μέχρι να ικανοποιηθεί η ζητούμενη ποσότητα, η οποία υπολογίζεται είτε στη βάση δικών του προβλέψεων (one-sided pool) είτε λαμβάνοντας υπόψη την ισχύ που ζητούν οι προμηθευτές και αγοραστές ενέργειας (two-sided pool). Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι, οι τιμές που λαμβάνουν οι παραγωγοί ενέργειας και οι τιμές που καλούνται να πληρώσουν οι καταναλωτές καθορίζονται από τον κεντρικό διαχειριστή της κοινοπραξίας. Ο εν λόγω διαχειριστής μπορεί να επιβάλει μια ενιαία τιμή για τους παραγωγούς σε επίπεδο που να εκκαθαρίζεται η αγορά, γνωστή και ως η Οριακή Τιμή του Συστήματος, ή να καθορίσει τις τιμές βάσει των προσφορών που υποβάλλουν οι μεμονωμένοι παραγωγοί (pay-as-bid).
Από την άλλη, στο μοντέλο Διμερών Συμβολαίων που συμφωνούνται μεταξύ παραγωγών και αγοραστών ηλεκτρικής ενέργειας, οι συναλλαγές βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στο μηχανισμό της αγοράς. Συγκεκριμένα, οι παραγωγοί έρχονται σε άμεση επαφή με τους αγοραστές ηλεκτρικής ενέργειας και συμφωνούν μεταξύ τους την ισχύ που θα εμπορευθούν, την τιμή αγοράς, καθώς επίσης και την ημερομηνία στην οποία θα πραγματοποιηθεί η συναλλαγή. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι εγγενείς κίνδυνοι από τη μεταβλητότητα της παραγωγής και της ζήτησης, και συνακόλουθα των τιμών, έχουν αναπτυχθεί διάφορα παράγωγα προϊόντα, π.χ. ημερήσια αγορά (spot) και προθεσμιακή αγορά (forward), που αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης είτε μεταξύ των παραγωγών και των αγοραστών είτε μέσω οργανωμένων αγορών παραγώγων.
Βέβαια, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η απρόσκοπτη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με το μοντέλο Διμερών Συμβολαίων, προϋποθέτει την παρέμβαση ενός κεντρικού διαχειριστή και επόπτη, προκειμένου να αντιμετωπίζονται οι ανισορροπίες μεταξύ της προσφερόμενης και ζητούμενης ποσότητας ηλεκτρικής ενέργειας στον πραγματικό χρόνο.
Ένα εναλλακτικός τρόπος οργάνωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας βασίζεται στο υβριδικό μοντέλο (εφαρμόζεται στην Αγγλία και την Ουαλία από το 2001), το οποίο συνδυάζει χαρακτηριστικά των δύο μοντέλων που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Συγκεκριμένα, με βάση το υβριδικό μοντέλο υπάρχει η δυνατότητα σύναψης διμερών συμβολαίων μεταξύ παραγωγών και αγοραστών ενώ η Κοινοπραξία εξυπηρετεί όσους παραγωγούς και αγοραστές δεν έχουν συνάψει διμερείς συμφωνίες.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι η ιεράρχηση και η επιλογή του κατάλληλου μοντέλου οργάνωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί στην πράξη ένα πολυσχιδές και σύνθετο ζήτημα. Και αυτό διότι η εμπειρία έχει αποδείξει ότι δεν υπάρχει ένα μοντέλο οργάνωσης της αγοράς το οποίο να υπερτερεί πάντοτε έναντι των άλλων. Ακόμη και η εφαρμογή του ίδιο μοντέλου οργάνωσης σε αγορές ηλεκτρικής ενέργειας με διαφορετικά χαρακτηριστικά (π.χ. αριθμός επιχειρήσεων, βαθμός συγκέντρωσης, παραγωγική δυναμικότητα, ενεργειακό μείγμα, διαθεσιμότητα ενεργειακών αποθεμάτων), καταλήγει συνήθως σε ανομοιογενή αποτελέσματα.
Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, αλλά και το γεγονός ότι ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας διασυνδέεται, οριζοντίως και καθέτως, με σχεδόν όλους τους τομείς μίας οικονομίας, οι παρεμβάσεις στο θεσμικό πλαίσιο που ρυθμίζει τη λειτουργία και οργάνωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας θα πρέπει να γίνονται με ιδιαίτερη προσοχή. Τυχόν βελτίωση ή επιδείνωση στη λειτουργική αποδοτικότητα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα έχει επιδράσεις (θετικές ή αρνητικές αντίστοιχα) στην ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα ολόκληρης της οικονομίας.
Κατά συνέπεια, η εισήγηση της ΡΑΕΚ για αλλαγή του μοντέλου οργάνωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας της Κύπρου είναι εξόχως σημαντική. Σε κάθε περίπτωση και ανεξαρτήτως του μοντέλου που τελικά θα εφαρμοστεί, η αποτελεσματικότητα της προτεινόμενης μεταρρύθμισης θα κριθεί στην πράξη με κριτήριο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και των ωφελειών που θα προκύψουν στον καταναλωτή.
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Ο Φιλελεύθερος της Κυριακής” στις 2/11/2014)
