Η αντιμετώπιση των πρακτικών χειραγώγησης προσφορών από το Δίκαιο του Ανταγωνισμού
Μια βασική προϋπόθεση για την αποδοτική λειτουργία του μηχανισμού της αγοράς είναι η αυτόνομη οικονομική δράση των επιχειρήσεων. Η ικανοποίηση αυτής της προϋπόθεσης συνεπάγεται σημαντικά οφέλη για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις, π.χ. χαμηλότερες τιμές, βελτίωση ποιότητας, μεγιστοποίηση κινήτρων για καινοτομίες, διεύρυνση επιλογών και δημιουργία νέων ευκαιριών επιχειρηματικής δραστηριότητας. Από την άλλη, όταν οι επιχειρήσεις συμφωνούν μεταξύ τους να περιορίσουν την ελευθερία δράσης τους, τότε ο ανταγωνισμός στρεβλώνεται. Σε αυτές τις περιπτώσεις η αγορά αποτυγχάνει να λειτουργήσει αποδοτικά και να έχει καλά αποτελέσματα για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις.
Μία μορφή συντονισμού της συμπεριφοράς των επιχειρήσεων είναι η χειραγώγηση των προσφορών σε διαγωνισμούς (bid rigging). Η χειραγώγηση των προσφορών προκύπτει όταν οι δυνητικοί προσφοροδότες σε έναν διαγωνισμό συμφωνούν μεταξύ τους, προκειμένου να προσφέρουν υψηλότερες τιμές ή να υποβαθμίσουν την ποιότητα των προσφερόμενων προϊόντων/υπηρεσιών ή να κατανέμουν τους διαγωνισμούς μεταξύ τους. Ως αποτέλεσμα, οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε αυτές τις συμπαιγνιακές πρακτικές χειραγώγησης προσφορών αποκομίζουν μεγαλύτερα οικονομικά οφέλη από αυτά που διαφορετικά θα είχαν σε βάρος των αγοραστών και των φορολογούμενων πολιτών (εάν πρόκειται για δημόσιους διαγωνισμούς).
Οι βασικές μορφές νόθευσης διαγωνισμών είναι οι ακόλουθες:
- Εικονικές προσφορές
Οι επιχειρήσεις υποβάλλουν προσφορές με σκοπό να δημιουργήσουν την ψευδή εντύπωση ύπαρξης γνήσιου ανταγωνισμού. Οι εικονικές προσφορές εκδηλώνονται με διάφορους τρόπους, όπως π.χ. υποβολή προσφοράς με υψηλότερη τιμή από την τιμή της προκαθορισμένης νικήτριας προσφοράς, υποβολή προσφοράς που είναι γνωστό ότι είναι πολύ υψηλή για να γίνει αποδεκτή από την αναθέτουσα αρχή, υποβολή προσφοράς με συμπερίληψη ειδικών όρων που είναι γνωστό ότι δεν θα γίνουν αποδεκτοί από την αναθέτουσα αρχή.
- Καταστολή προσφοράς
Ορισμένες επιχειρήσεις συμφωνούν να μην υποβάλουν προσφορά ή να αποσύρουν μια ήδη κατατεθείσα προσφορά, προκειμένου να κατακυρωθεί ο διαγωνισμός σε μια προκαθορισμένη επιχείρηση.
- Προσφορές εκ περιτροπής
Οι επιχειρήσεις συμφωνούν να υποβάλουν εκ περιτροπής τη νικητήρια προσφορά. Η εκ περιτροπής κατανομή εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους, όπως π.χ. κατανομή ανάλογα με την αξία του έργου, το μέγεθος των επιχειρήσεων, τη γεωγραφική περιοχή του έργου.
- Κατανομή αγοράς
Οι επιχειρήσεις συμφωνούν στην κατανομή των διαγωνισμών ανά κατηγορία πελάτη ή γεωγραφική περιοχή.
- Υπεργολαβική νόθευση διαγωνισμών
Ορισμένες επιχειρήσεις συμφωνούν να αποχωρήσουν από το διαγωνισμό ή να μην υποβάλουν προσφορά, με αντάλλαγμα να τους προσφερθεί υπεργολαβία της σύμβασης του έργου από τη νικήτρια επιχείρηση.
Οι πρακτικές νόθευσης διαγωνισμών μπορεί να εκδηλωθούν σε όλους τους τομείς μιας οικονομίας π.χ. ανέγερση νοσοκομείου ή γηπέδου, προμήθεια ιατρικού εξοπλισμού, κατασκευή αυτοκινητόδρομων. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά της αγοράς που καθιστούν την ανάπτυξη πρακτικών νόθευσης διαγωνισμών πιο πιθανή. Τέτοια χαρακτηριστικά είναι ο μικρός αριθμός επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε μια αγορά, η σταθερή και προβλέψιμη εξέλιξη της ζήτησης, η ομοιογένεια ή μοναδικότητα ή τυποποίηση των υπό προμήθεια προϊόντων, τα εμπόδια εισόδου στην αγορά, η εξοικείωση των επιχειρήσεων με διαγωνιστικές διαδικασίες, η συμμετοχή σε εμπορικές ενώσεις και η ανυπαρξία τεχνολογικής αλλαγής.
Οι συμφωνίες νόθευσης των διαγωνισμών απαγορεύονται από το Δίκαιο του Ανταγωνισμού, καθώς συνιστούν μια ξεκάθαρη μορφή στρέβλωσης του ανταγωνισμού. Ο πραγματικός τύπος της συμφωνίας ή και ο βαθμός δεσμευτικότητας των επιχειρήσεων με αυτήν δεν ενδιαφέρει. Αυτό που έχει σημασία είναι η έκφραση της κοινής βούλησης των εμπλεκομένων επιχειρήσεων να περιορίσουν την ελευθερία δράσης τους. Επομένως, ακόμη και μία προφορική ή ανεπίσημη συνεννόηση (π.χ. συμφωνία κυρίων) μπορεί να εκφράζει τη σύμπτωση της βούλησης των επιχειρήσεων να νοθεύσουν μία διαγωνιστική διαδικασία.
Λόγω της φύσης και της σοβαρότητας των πρακτικών νόθευσης διαγωνισμών, οι αρχές ανταγωνισμού επιβάλλουν μεγάλα διοικητικά πρόστιμα στις επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε τέτοιες συμπαιγνιακές πρακτικές. Επισημαίνεται ότι το ύψος του προστίμου μπορεί να ανέρχεται μέχρι και το 10% του παγκόσμιου κύκλου εργασιών της παραβαίνουσας επιχείρησης. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέβαλε το 2007 διοικητικά πρόστιμα πέραν των 750 εκ. ευρώ σε 11 ομίλους επιχειρήσεων για νόθευση διαγωνισμών προμήθειας μονωμένων διακοπτών υγραερίου και πέραν των 990 εκ. ευρώ σε 4 ομίλους επιχειρήσεων για νόθευση διαγωνισμών προμήθειας ανελκυστήρων και κυλιόμενων σκαλών.
Τη μεγάλη αξία των διαγωνιστικών διαδικασιών έχει αναγνωρίσει και η Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού αφού τα τελευταία χρόνια έχει θέσει υπό το μικροσκόπιο επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε δημόσιους διαγωνισμούς που σχετίζονται με την προμήθεια έτοιμου σκυροδέματος αλλά και την κατασκευή και περιοδική συντήρηση αυτοκινητόδρομων. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι έπεται και συνέχεια αυτών των προσπαθειών εντοπισμού αντιανταγωνιστικών πρακτικών νόθευσης διαγωνισμών.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Ο Φιλελεύθερος της Κυριακής” 14/8/2016.
Κυριάκος Τίκκας
Ο Κυριάκος Τίκκας είναι τεταρτοετής φοιτητής του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου. Κάνει πρακτική άσκηση στην εταιρεία Trojan Economics.
