Η ραγδαία ψηφιοποίηση της οικονομίας έχει δημιουργήσει ευκαιρίες και οφέλη για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές. Το μεγαλύτερο όφελος συνδέεται με τη διαδικασία δημιουργικής καταστροφής από την οποία έχουν προκύψει ανατρεπτικές καινοτόμες μέθοδοι παραγωγής, διανομής και εμπορικής προώθησης (π.χ. ψηφιακές πλατφόρμες λιανικής πώλησης), καθώς και νέα προϊόντα (π.χ. μέσα κοινωνικής δικτύωσης). Ορισμένα από τα προϊόντα αυτά παρέχονται χωρίς χρηματικό αντίτιμο σε μια προσπάθεια των επιχειρήσεων να προσελκύσουν μια κρίσιμη μάζα χρηστών από την οποία απορρέουν οφέλη από οικονομίες κλίμακας και επιδράσεις δικτύου. Ως επακόλουθο, οι ψηφιακές αγορές είναι περισσότερο συγκεντρωμένες από τις παραδοσιακές αγορές, καθώς ο νικητής τα παίρνει συνήθως όλα (π.χ. τεχνολογικοί γίγαντες Facebook, Amazon, Apple, Google).
Λόγω του μεγέθους και της σπουδαιότητας που έχει η συνεργασία μαζί τους από τρίτες εταιρείες, οι εταιρείες αυτές αναπτύσσουν συνήθως καινοφανείς αντιανταγωνιστικές πρακτικές προκειμένου να διατηρήσουν ή/και ενισχύσουν τη δύναμη τους στην αγορά. Το ενδεχόμενο αυτό σε συνδυασμό με τη συνεχώς αυξανόμενη εξάρτηση των χρηστών από τα προϊόντα που παρέχουν, δημιουργούν πρόσθετες προκλήσεις για την πολιτική του ανταγωνισμού, τόσο σε σχέση με την καταλληλότητα του νομοθετικού πλαισίου όσο και σε σχέση με την επάρκεια των εργαλείων των αρχών ανταγωνισμού.
Η εντεινόμενη ανησυχία των αρχών ανταγωνισμού και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά την ψηφιοποίηση των αγορών αντανακλάται στο μεγάλο αριθμό μελετών που έχουν εκπονήσει τα τελευταία χρόνια με αντικείμενο τις προκλήσεις της πολιτικής του ανταγωνισμού στην ψηφιακή εποχή και τις επιπτώσεις της συγκέντρωσης μεγάλου όγκου δεδομένων σε μικρό αριθμό επιχειρήσεων στον ανταγωνισμό.
Παρόλες τις προκλήσεις που υπάρχουν, τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και ορισμένες εθνικές αρχές ανταγωνισμού έχουν έμπρακτα επιδείξει τη βούλησή τους να θέσουν τους τεχνολογικούς γίγαντες προ των ευθυνών τους, όπως διαφαίνεται και από τον αριθμό των υποθέσεων εναντίον τους. Αναφέρονται για παράδειγμα οι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εναντίον της Google για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης όσον αφορά τις υπηρεσίες Google Shopping, AdSense και το λειτουργικό σύστημα Android. Τα συνολικά πρόστιμα εναντίον της Google στις πιο πάνω υποθέσεις ανέρχονται σε €8,25 δις! Έρευνα εναντίον της Google διεξάγει και η αρχή ανταγωνισμού της Ιταλίας, ειδικότερα σε σχέση με ορισμένες πρακτικές που σχετίζονται με την πρόσβαση ανταγωνιστικών εφαρμογών στο λειτουργικό σύστημα Android Auto που χρησιμοποιείται σε ηλεκτρικά αυτοκίνητα.
Αναφέρεται επίσης η πρόσφατη ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για έναρξη έρευνας εναντίον της Amazon σε σχέση με την πλατφόρμα λιανικής πώλησης Amazon Marketplace. Οι ανησυχίες εδράζονται στον υβριδικό ρόλο της Amazon, ως ιδιοκτήτη και διαχειριστή της πλατφόρμας Amazon Marketplace, και ως λιανοπωλητή που ανταγωνίζεται άλλες εταιρείες που χρησιμοποιούν την πλατφόρμα Amazon Marketplace για την πώληση των προϊόντων τους, και συγκεκριμένα στο κατά πόσον συγκεκριμένοι όροι στις συμφωνίες συνεργασίας μεταξύ της Amazon και τρίτων εταιρειών προσδίδουν αθέμιτο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην Amazon. Σημειώνεται ότι την ίδια ημέρα που ανακοινώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η έναρξη έρευνας εναντίον της Amazon, ανακοινώθηκε από τις αρχές ανταγωνισμού της Γερμανίας και Αυστρίας ο τερματισμός υποθέσεων εναντίον της εν λόγω εταιρείας λόγω ανάληψης συγκεκριμένων δεσμεύσεων από μέρους της για τροποποίηση των όρων και προϋποθέσεων συνεργασίας τρίτων εταιρειών με αυτήν. Έρευνα εναντίον της Amazon διεξάγει και η αρχή ανταγωνισμού της Ιταλίας.
Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε πρόσφατα την έναρξη έρευνας εναντίον της Apple κατόπιν καταγγελίας που έγινε από την Spotify, αναφορικά με ορισμένες πρακτικές που εφαρμόζει η Apple οι οποίες περιορίζουν τον βαθμό ενσωμάτωσης και διασύνδεσης ανταγωνιστικών υπηρεσιών στην πλατφόρμα Apple app store. Σημειώνεται ότι έρευνα εναντίον της Apple για παρόμοιες πρακτικές διεξάγει και η αρχή ανταγωνισμού της Ολλανδίας.
Αξιοσημείωτη είναι και η πρόσφατη απόφαση της αρχής ανταγωνισμού της Γερμανίας εναντίον της Facebook για επιβολή αθέμιτων όρων όσον αφορά τη χρήση του μέσου κοινωνικής δικτύωσης Facebook, και συγκεκριμένα τη μη δυνατότητα των χρηστών να αρνηθούν να επιτρέψουν στην Facebook να αναβαθμίζει τα προφίλ των χρηστών της από πληροφορίες και δεδομένα που συλλέγει από άλλα προϊόντα της (π.χ. WhatsApp, Instagram) ή/και άλλες πηγές.
Αναντίλεκτα, ο ψηφιακός μετασχηματισμός έχει συμβάλει στην ανάληψη καινοτομικών πρωτοβουλιών και δράσεων από τις επιχειρήσεις, με θετικές επιπτώσεις στην ευημερία των καταναλωτών. Εντούτοις, οι δραστικές αλλαγές στην ανταγωνιστική διαδικασία και η δυσκολία με την οποία ανατρέπονται μονοπωλιακές καταστάσεις όταν αυτές εδραιωθούν στις ψηφιακές αγορές, δημιουργούν νέες προκλήσεις για την πολιτική του ανταγωνισμού. Η βούληση που έχουν επιδείξει μέχρι σήμερα οι αρμόδιες αρχές μας επιτρέπει να αισιοδοξούμε ότι θα συνεχίσουν να προκύπτουν οφέλη από την ψηφιοποίηση της οικονομίας.
Διευθύνων Σύμβουλος | Trojan Economics
* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στον Οικονομικό Φιλελεύθερο της Κυριακής 18.8.2019.
