Σύνοψη της Οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828 και του Προσχεδίου Νομοσχεδίου αναφορικά με τις αντιπροσωπευτικές αγωγές για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών

Mar 9, 2023 | General

Εισαγωγή

Στις 4.12.2020 δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Οδηγία (ΕΕ) 2020/1828 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου ημερομηνίας 25.11.2020 σχετικά με τις αντιπροσωπευτικές αγωγές για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών (στο εξής η «Οδηγία (ΕΕ) 2020/1828»). Η ανάγκη ψήφισης της Οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828 έγκειται στο ότι η προηγούμενη Οδηγία (ΕΚ) 2009/22/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου ημερομηνίας 25.11.2020, περί των αγωγών παραλείψεως στον τομέα της προστασίας των συμφερόντων των καταναλωτών, δεν αντιμετώπιζε επαρκώς τις προκλήσεις σχετικά με την επιβολή της νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών, την παγκοσμιοποίηση και τον ψηφιακό μετασχηματισμό.

Τα Κράτη Μέλη είχαν υποχρέωση να ενσωματώσουν την Οδηγία (ΕΕ) 2020/1828 στο εθνικό τους δίκαιο μέχρι τις 25.12.2022 και να εφαρμόσουν το σχετικό εναρμονιστικό νομικό πλαίσιο μέχρι τις 25.6.2023. Εντούτοις, η συντριπτική πλειοψηφία των Κρατών Μελών, μεταξύ των οποίων και η Κύπρος, δεν έλαβαν οποιαδήποτε μέτρα εναρμόνισης. Ως αποτέλεσμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις 27.1.2023 προειδοποιητικές επιστολές εκκινώντας διαδικασίες για έκδοση απόφασης παραβάσεων εναντίον των συγκεκριμένων Κρατών Μελών, δίνοντας περιθώριο δύο μηνών για την ολοκλήρωση της μεταφοράς της Οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828 στο εθνικό τους δίκαιο.

 

Σκοπός και πεδίο εφαρμογής Οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828

Σκοπός της Οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828 είναι να διασφαλιστεί, τόσο σε ενωσιακό όσο και σε εθνικό επίπεδο, η ύπαρξη, στη διάθεση των καταναλωτών, τουλάχιστον ενός διαδικαστικού μηχανισμού αντιπροσωπευτικής αγωγής με σκοπό την έκδοση απαγορευτικών διαταγμάτων και διαταγμάτων για μέτρα επανόρθωσης ή/και αποκατάστασης της ζημίας ή βλάβης που προκαλείται από παράβαση του Δικαίου της Προστασίας του Καταναλωτή. Συνοπτικά, η εν λόγω Οδηγία αποσκοπεί στην επίτευξη υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών σε διάφορους τομείς όπως η προστασία δεδομένων, οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, τα ταξίδια και ο τουρισμός, η ενέργεια και οι τηλεπικοινωνίες. Γενικότερα, η Οδηγία (ΕΕ) 2020/1828 αποσκοπεί στη βελτίωση της πρόσβασης των καταναλωτών στη δικαιοσύνη. 

Σημειώνεται ότι η Οδηγία (ΕΕ) 2020/1828 δεν απαιτεί την αντικατάσταση ή την κατάργηση των υφιστάμενων εθνικών διαδικαστικών μηχανισμών προστασίας των συλλογικών ή ατομικών συμφερόντων των καταναλωτών. Αντιθέτως, αναγνωρίζει τις νομικές παραδόσεις των Κρατών Μελών, παρέχοντας διάφορες επιλογές όσον αφορά τη θέσπιση του μηχανισμού αντιπροσωπευτικής αγωγής, συμπεριλαμβανομένης και της επιλογής μεταξύ δικαστικής ή διοικητικής διαδικασίας.

Θα πρέπει να υπομνηστεί ότι η παρεχόμενη προστασία από την Οδηγία (ΕΕ) 2020/1828 αφορά μόνον τους τελικούς καταναλωτές ενός προϊόντος ή υπηρεσίας. Συγκεκριμένα, ο καταναλωτής ορίζεται ως το φυσικό πρόσωπο, το οποίο ενεργεί για σκοπούς που δεν εμπίπτουν στο πλαίσιο της εμπορικής, επιχειρηματικής, βιοτεχνικής ή επαγγελματικής δραστηριότητας του εν λόγω προσώπου.

 

Βασικότερα Σημεία Οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828

 

Α. Νομιμοποιούμενοι φορείς

Τα Κράτη Μέλη διαθέτουν διακριτική ευχέρεια να καθορίσουν τους φορείς που θα έχουν τη δυνατότητα να ασκούν αντιπροσωπευτικές αγωγές εξ ονόματος των καταναλωτών (στο εξής οι «νομιμοποιούμενοι φορείς»). Επιπρόσθετα, τα Κράτη Μέλη έχουν υποχρέωση να διασφαλίσουν ότι οι πληροφορίες σχετικά με τους νομιμοποιούμενους φορείς καθίστανται διαθέσιμες στο κοινό.

Παράλληλα, οι νομιμοποιούμενοι φορείς δύναται υπό ορισμένες προϋποθέσεις να ασκούν και διασυνοριακές αντιπροσωπευτικές αγωγές σε διαφορετικό Κράτος Μέλος από αυτό στο οποίο έχουν καθοριστεί. Για το σκοπό αυτό τα Κράτη Μέλη πρέπει να κοινοποιήσουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατάλογο των νομιμοποιούμενων φορέων που μπορούν να ασκήσουν αντιπροσωπευτικές αγωγές σε άλλα Κράτη Μέλη. 

Ο ρόλος των νομιμοποιούμενων φορέων είναι καθοριστικός διότι λειτουργούν υπό την ιδιότητα του Ενάγοντα, και έχουν όλα τα διαδικαστικά δικαιώματα και υποχρεώσεις που η εν λόγω ιδιότητα συνεπάγεται στις αντιπροσωπευτικές αγωγές. Οι καταναλωτές που συμμετέχουν σε αντιπροσωπευτικές αγωγές απολαμβάνουν ορισμένα δικαιώματα τα οποία ωστόσο δεν αφορούν διαδικαστικά ζητήματα. Σημειώνεται, επίσης, ότι οι αντιπροσωπεύομενοι καταναλωτές δεν επωμίζονται τα έξοδα των διαδικασιών εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις.

Β. Μηχανισμός προαιρετικής συμμετοχής

Τα Κράτη Μέλη πρέπει να θεσπίσουν κανόνες που να διασφαλίζουν ότι οι καταναλωτές τους οποίους αφορά η εν εξελίξει αντιπροσωπευτική αγωγή για μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης ενημερώνονται εγκαίρως και με κατάλληλα μέσα για την αντιπροσωπευτική αγωγή, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν ρητά ή σιωπηρά τη βούλησή τους να εκπροσωπηθούν στην εν λόγω αντιπροσωπευτική αγωγή («συμμετοχή/opted-in» ή «εξαίρεση/opted-out» ή συνδυασμό των δύο). Σημειώνεται ότι οι καταναλωτές δεν μπορούν να εκπροσωπούνται σε άλλη αντιπροσωπευτική αγωγή ή να ασκούν ατομική αγωγή για το ίδιο επίδικο θέμα και κατά του ίδιου εμπόρου. Ούτε μπορούν να λάβουν αποζημίωση πέραν της μίας φοράς για τον ίδιο λόγο.

Γ. Διακανονισμός

Για τον σκοπό της έγκρισης διακανονισμών στο πλαίσιο αντιπροσωπευτικών αγωγών, τα Κράτη Μέλη πρέπει να διασφαλίσουν ότι, σε αντιπροσωπευτική αγωγή για μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης, ο νομιμοποιούμενος φορέας και ο έμπορος μπορούν από κοινού να προτείνουν στο δικαστήριο ή τη διοικητική αρχή, ανάλογα με το τον μηχανισμό που ισχύει σε κάθε Κράτος Μέλος, διακανονισμό αναφορικά με την επανόρθωση και/ή αποκατάσταση υπέρ των ενδιαφερόμενων καταναλωτών. Περαιτέρω, το δικαστήριο ή η διοικητική αρχή δύναται να καλέσει τον νομιμοποιούμενο φορέα και τον έμπορα, αφού προηγουμένως διαβουλευθεί μαζί τους, να καταλήξουν σε διακανονισμό σχετικά με την επανόρθωση και/ή αποκατάστασης εντός εύλογης προθεσμίας.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι για να είναι νόμιμος ο διακανονισμός, πρέπει προηγουμένως να εγκριθεί από το δικαστήριο ή από τη διοικητική αρχή. Επιπρόσθετα, παρόλο που οι διακανονισμοί που εγκρίνονται από το δικαστήριο ή από διοικητική αρχή είναι δεσμευτικοί για τους νομιμοποιούμενους φορείς και τους εναγόμενους εμπόρους, τα Κράτη Μέλη μπορούν να θεσπίζουν κανόνες που θα επιτρέπουν στους ενδιαφερόμενους καταναλωτές να αποδεχθούν ή να αρνηθούν τον διακανονισμό.

 

Βασικότερα Σημεία Προσχεδίου Νομοσχεδίου με τίτλο “Ο περί της Έκδοσης Δικαστικών Διαταγμάτων και Καταχώρησης Αντιπροσωπευτικών Αγωγών για την Προστασία των Συλλογικών Συμφερόντων των Καταναλωτών Νόμος του 2022

Στα πλαίσια εναρμόνισης με την Οδηγία (ΕΕ) 2020/1828 καταρτίστηκε από την Υπηρεσία Προστασίας Καταναλωτή του Υπουργείου Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, το Προσχέδιο Νομοσχεδίου με τίτλο «Ο περί της ‘Έκδοσης Δικαστικών Διαταγμάτων και Καταχώρησης Αντιπροσωπευτικών Αγωγών για την Προστασία των Συλλογικών Συμφερόντων των Καταναλωτών Νόμος του 2022» (στο εξής «Προσχέδιο Νομοσχεδίου»). Το Προσχέδιο Νομοσχεδίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από τις 13/12/2022 μέχρι τις 20/1/2023.

Με το Προσχέδιο Νομοσχεδίου θεσπίζεται ο μηχανισμός αντιπροσωπευτικών αγωγών στην Κύπρο για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών ένεκα εγχώριων ή/και διασυνοριακών παραβάσεων του Δικαίου Προστασίας του Καταναλωτή. 

Σύμφωνα με το Προσχέδιο Νομοσχεδίου, η αντιπροσωπευτική αγωγή θα καταχωρείται εξ ονόματος των καταναλωτών από το νομιμοποιούμενο φορέα ενώπιον Δικαστηρίου, με σκοπό την έκδοση διατάγματος και/ή διαταγής για επανόρθωση και/ή αποκατάσταση. Οι νομιμοποιούμενοι φορείς θα καθοριστούν στο Παράρτημα Ι. Επιπρόσθετα, όσοι δημόσιοι οργανισμοί είχαν καθοριστεί ως νομιμοποιούμενοι φορείς στη βάση των περί της Έκδοσης Δικαστικών Διαταγμάτων για την Προστασία των Συλλογικών Συμφερόντων των Καταναλωτών Νόμων του 2007 έως 2021, παραμένουν ορισθέντες ως νομιμοποιούμενοι φορείς. Ιδιωτικοί οργανισμοί μπορούν επίσης να αναγνωριστούν ως νομιμοποιούμενοι φορείς για σκοπούς πεδίου εφαρμογής του Προσχεδίου Νομοσχεδίου. Επιπλέον, οι νομιμοποιούμενοι φορείς άλλων Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης θεωρούνται σύμφωνα με το Προσχέδιο Νομοσχεδίου νομιμοποιούμενοι φορείς δίνοντας έτσι το δικαίωμα σε νομιμοποιούμενο φορέα άλλου Κράτους Μέλους να καταχωρεί αντιπροσωπευτικές αγωγές στην Κύπρο. 

Ως αρμόδια Αρχή για την ενημέρωση και παρακολούθηση των νομιμοποιούμενων φορέων καθορίζεται η Υπηρεσία Προστασίας του Καταναλωτή.

Αξίζει να υπομνησθεί ότι με βάση το Προσχέδιο Νομοσχεδίου, ο νομιμοποιούμενος φορέας προτού αποταθεί στο δικαστήριο για την έκδοση διατάγματος, συμπεριλαμβανομένου προσωρινού διατάγματος ή διατάγματος για μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης των θιγόμενων καταναλωτών, θα πρέπει να διαβουλευθεί με το πρόσωπο που διενεργεί την παράβαση, ζητώντας τον άμεσο τερματισμό της παράβασης και/ή τη μη επανάληψή της. Η εν λόγω διαδικασία δεν εφαρμόζεται όταν ο νομιμοποιούμενος φορέας κρίνει, υπό τις περιστάσεις, ότι η διαβούλευση πρέπει να παρακαμφθεί.

Σημειώνεται ότι δεν απαιτείται να διαπιστωθεί παράβαση πριν καταχωρηθούν οι αντιπροσωπευτικές αγωγές για τα μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με το Προσχέδιο Νομοσχεδίου η δήλωση βούλησης των καταναλωτών για εκπροσώπηση δύναται να γίνει μέχρι και το κλείσιμο των δικογράφων (opted-in). 

Περαιτέρω, σημειώνεται ότι η χρηματοδότηση αντιπροσωπευτικών αγωγών από τρίτο μέρος είναι εφικτή με βάση τις πρόνοιες του Προσχεδίου Νομοσχεδίου, νοουμένου ότι δεν τίθεται οποιοδήποτε ζήτημα σύγκρουσης συμφερόντων, κάτι το οποίο εμπίπτει στον έλεγχο του Δικαστηρίου.

Σύμφωνα με το Προσχέδιο Νομοσχεδίου, τα μέρη σε αντιπροσωπευτική αγωγή μπορούν να προτείνουν στο Δικαστήριο διακανονισμό αναφορικά με την επανόρθωση και/ή αποκατάσταση. Ο διακανονισμός θα πρέπει να τύχει έγκρισης από το Δικαστήριο. Σε αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή δεν εγκριθεί ο διακανονισμός, η εκδίκαση της αντιπροσωπευτικής αγωγής συνεχίζεται κανονικά. 

Ως προς τα έξοδα της διαδικασίας, σημειώνεται ότι οι μεμονωμένοι καταναλωτές δεν θα καταβάλλουν οποιαδήποτε δικαστικά έξοδα. 

Κάτι που επίσης αξίζει να αναφερθεί είναι ότι, δυνάμει του Προσχεδίου Νομοσχεδίου, οι τελεσίδικες αποφάσεις που εκδίδονται σε άλλα Κράτη Μέλη, σχετικά με την ύπαρξη παράβασης η οποία ζημιώνει τα συλλογικά συμφέροντα των καταναλωτών, μπορούν να χρησιμοποιούνται ως απόδειξη στο πλαίσιο άλλης αγωγής ενώπιον του Δικαστηρίου με την οποία ζητούνται μέτρα επανόρθωσης και/ή αποκατάστασης κατά του ίδιου προσώπου. Αυτό εφαρμόζεται στο βαθμό που δεν συγκρούεται με το εθνικό νομοθετικό και κανονιστικό μας πλαίσιο.

Οι νομιμοποιούμενοι φορείς δημοσιεύουν πληροφορίες σχετικά με τις αγωγές που θα καταχωρήσουν, την κατάσταση των αντιπροσωπευτικών αγωγών καθώς και τα αποτελέσματα αυτών. Η Υπηρεσία Προστασίας του Καταναλωτή, ως αρμόδια Αρχή, ανακοινώνει δημόσια πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία και τον τρόπο συμμετοχής των καταναλωτών σε επικείμενες ή εκκρεμείς αντιπροσωπευτικές αγωγές. Επιπλέον, δυνάμει του Προσχεδίου Νομοσχεδίου η Υπηρεσία Προστασίας του Καταναλωτή διατηρεί ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων τόσον αναφορικά με τους νομιμοποιούμενους φορείς όσο και για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές.

 

Καταληκτικά σχόλια

Η Οδηγία (ΕΕ) 2020/1828 αποτελεί ένα καθοριστικό βήμα για τη θέσπιση κατάλληλου νομικού πλαισίου που διέπει τις αντιπροσωπευτικές αγωγές για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών στις εθνικές έννομες τάξεις των Κρατών Μελών. Οι αντιπροσωπευτικές αγωγές θεωρούνται ως το πιο ισχυρό και αποτελεσματικό μέτρο για την επανόρθωση και/ή αποκατάσταση της ζημίας που ενδεχομένως να έχουν υποστεί από παραβάσεις του Δικαίου της Προστασίας του Καταναλωτή. 

Mε τη θέσπιση της Οδηγίας (ΕΕ) 2020/1828 και την ενσωμάτωση της στο εθνικό δίκαιο των Κρατών Μελών θεσπίζεται ή/και εκσυγχρονίζεται το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις αντιπροσωπευτικές αγωγές. Για την περίπτωση της Κύπρου, το Προσχέδιο Νομοσχεδίου ουσιαστικά θεσπίζει για πρώτη φορά το δικαστικό μηχανισμό που αφορά τις αντιπροσωπευτικές αγωγές για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών από ενδεχόμενες παραβάσεις του Δικαίου της Προστασίας των Καταναλωτών.

Subscribe to our Newsletter