Η σταδιακή ελευθεροποίηση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας δημιούργησε προσδοκίες για ανάπτυξη ανταγωνισμού στους τομείς της παραγωγής και της προμήθειας ενέργειας, δηλαδή τους τομείς της αγοράς που δεν αποτελούν φυσικό μονοπώλιο. Ωστόσο, παρά το έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον, τα υψηλά φυσικά και τεχνητά εμπόδια εισόδου στην αγορά καθυστέρησαν τη δραστηριοποίηση νέων επιχειρήσεων.
Το μεγαλύτερο, ίσως, «φυσικό» εμπόδιο εισόδου αποτέλεσε το ύψος των κεφαλαιουχικών επενδύσεων που απαιτούνται για εμπορική δραστηριοποίηση στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Πέραν από το ύψος των επενδύσεων, ο χρονικός ορίζοντας απόδοσης και η μη-ανακτησιμότητα των επενδυμένων κεφαλαίων επίσης αποτέλεσε εμπόδιο για την είσοδο νέων επιχειρήσεων στην αγορά. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που αποθάρρυνε την είσοδο στην αγορά είναι η απουσία ενεργειακής διασύνδεσης της Κύπρου με άλλα γειτονικά κράτη, γεγονός που περιορίζει τις εμπορικές συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας (στην πρωτογενή και δευτερογενή αγορά) και εμποδίζει την ενεργοποίηση του ανταγωνισμού.
Ο βραδύς ρυθμός των τεχνολογικών εξελίξεων στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας είναι ένας επιπρόσθετος παράγοντας που συνέβαλε στην αναστολή των επενδυτικών πρωτοβουλιών. Σε αντίθεση με τον τομέα των τηλεπικοινωνιών, όπου οι ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία δημιούργησαν νέες προσοδοφόρες ευκαιρίες για επενδύσεις, ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας δεν παρουσιάζει ανάλογα σημαντικά τεχνολογικά επιτεύγματα.
Πέραν των φυσικών εμποδίων, υπάρχουν και διάφορα τεχνητά εμπόδια, που δημιουργούνται από τον ανεπαρκή εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου που διέπει τη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Για παράδειγμα, η κάθετη διάρθρωση της ΑΗΚ, η οποία απολαμβάνει μέχρι σήμερα δεσπόζουσα θέση τόσο στην παραγωγή όσο και στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, αποτελεί ένα σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα για την ανάπτυξη του κλάδου. Εμπόδιο αποτελεί επίσης το γεγονός ότι η ΑΗΚ έχει στην ιδιοκτησία της το δίκτυο μεταφοράς, αλλά και τη διαχείριση του δικτύου διανομής ηλεκτρικής ενέργειας.
Παρ’ όλα αυτά, ο δυναμισμός της επενδυτικής δραστηριότητας στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας εκτιμάται ότι θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια. Ήδη αναμένεται η αδειοδότηση από την Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ) νέων μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από μεγάλα φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα. Παράλληλα, βρίσκονται σε εξέλιξη πολύ σημαντικά έργα υποδομής, ενώ σε προχωρημένο στάδιο έχουν εισέλθει και οι σχεδιασμοί για την προμήθεια φυσικού αερίου.
Είναι πλέον σαφές ότι θα υπάρξει μια κοσμογονία αλλαγών στον τομέα της ενέργειας, οι οποίες αναμφίβολα θα μεταβάλουν τον ενεργειακό χάρτη της Κύπρου. Κατά τη γνώμη μου, σημαντικές είναι και οι αλλαγές που απαιτούνται να γίνουν στο θεσμικό πλαίσιο και στους κανόνες λειτουργίας της αγοράς ενέργειας.
Θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι, τα τελευταία χρόνια έγιναν κάποια βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση και υπήρξαν στοχευμένες μεταρρυθμίσεις του θεσμικού πλαισίου. Για παράδειγμα, θεσπίστηκαν τα κατώτατα υποχρεωτικά όρια διείσδυσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό ισοζύγιο. Σχεδιάστηκαν, επίσης, χρηματοδοτικά προγράμματα, τα οποία δίνουν κίνητρα για να γίνουν ιδιωτικές επενδύσεις στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Πρόοδος σημειώνεται και σε σχέση με τη διασύνδεση των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ της Κύπρου, του Ισραήλ και της Ελλάδας, ενώ προχωρούν επίσης και τα πιλοτικά προγράμματα εγκατάστασης έξυπνων μετρητών καταγραφής της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας.
Βέβαια, οι μεμονωμένες παρεμβάσεις στο θεσμικό πλαίσιο και οι αποσπασματικές ενέργειες έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα. Γι’ αυτό, πιστεύω ότι η στόχευση των φορέων λήψης αποφάσεων θα πρέπει να είναι ο συνολικός εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου του τομέα της ενέργειας. Υπό αυτό το πρίσμα, η έναρξη της δημόσιας διαβούλευσης από την Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου τις επόμενες εβδομάδες αναφορικά με το νέο μοντέλο της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Πέραν από τις θεσμικές αλλαγές, στην εξίσωση των σχεδιασμών της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας θα πρέπει να προστεθούν και άλλες μεταβλητές, όπως η επιβεβαίωση της ύπαρξης υδρογονανθράκων στην ΑΟΖ της Κύπρου και η αναβάθμιση του ρόλου της Κύπρου στην γεωπολιτική σκακιέρα. Αυτά τα ζητήματα θα μπορούσαν να συζητηθούν και να αξιολογηθούν στα πλαίσια της διαμόρφωσης μίας ολοκληρωμένης εθνικής ενεργειακής στρατηγικής από το Συμβούλιο Εθνικής Ενέργειας και Στρατηγικής, η σύσταση του οποίου αποτελεί προεκλογική δέσμευση του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Συνοψίζοντας, οι προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η Κύπρος στο μέλλον αναφορικά με τον τομέα της ενέργειας είναι τόσο θεσμικές όσο και γεωπολιτικές. Κατά την άποψη μου, το στοίχημα που θα πρέπει να κερδηθεί είναι να ευθυγραμμιστεί, το συντομότερο δυνατόν, ο ενεργειακός τομέας με τους ανταγωνιστικούς τομείς της οικονομίας. Αυτό θα είναι προς όφελος ολόκληρης της κοινωνίας.
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Ο Φιλελεύθερος της Κυριακής” στις 9/2/2014.
