Στις 26 Αυγούστου 2019, το Ανώτερο Περιφερειακό Δικαστήριο του Düsseldorf (Γερμανία) (στο εξής το «Δικαστήριο») εξέδωσε απόφαση με την οποία αναστέλλει την εκτέλεση της απόφασης της Αρχής Ανταγωνισμού της Γερμανίας (Bundeskartellamt) ημερ. 6 Φεβρουαρίου 2019, με την οποία κρίθηκε ότι η πρακτική της Facebook να συλλέγει δεδομένα από διάφορες άλλες δικές της πηγές (π.χ. Instagram και Twitter) ή/και τρίτες πηγές (π.χ. ιστοσελίδες που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες ανάλυσης δεδομένων της Facebook) και να χρησιμοποιεί τα εν λόγω δεδομένα για να αναβαθμίσει το προφίλ των χρηστών της στην υπηρεσία Facebook, είναι αντιανταγωνιστική. Σημειώνεται ότι η Αρχή Ανταγωνισμού της Γερμανίας δεν επέβαλε χρηματικό πρόστιμο στην Facebook, εντούτοις είχε διατάξει την εν λόγω εταιρεία όπως περιορίσει δραστικά τη συλλογή δεδομένων από άλλες πηγές χωρίς οι χρήστες της να έχουν πραγματική επιλογή συγκατάθεσης ή όχι με την εν λόγω πρακτική.
Σύμφωνα με το Δικαστήριο, η Αρχή Ανταγωνισμού της Γερμανίας δεν έχει αποδείξει ότι η πρακτική της Facebook αποκλίνει από την αναμενόμενη συμπεριφορά των επιχειρήσεων σε μια ανταγωνιστική αγορά. Με απλά λόγια, δεν διερευνήθηκε ούτε και αναλύθηκε το αντιπαράδειγμα (counterfactual), δηλαδή πως και σε ποιο βαθμό θα διαμορφώνονταν οι όροι και προϋποθέσεις χρήσης μιας υπηρεσίας κοινωνικής δικτύωσης σε μια ανταγωνιστική αγορά. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι δεν υπάρχει η αναγκαία σύνδεση μεταξύ της πρακτικής της Facebook σε σχέση με τα δεδομένα και της ενδεχόμενης κατάχρησης της δύναμης της στην αγορά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Επιπλέον, το Δικαστήριο σημείωσε ότι δεν είναι ξεκάθαρο πως η πρακτική της Facebook να συνδυάζει δεδομένα που συλλέγει από άλλες πηγές με το προφίλ των χρηστών της υπηρεσίας Facebook προκαλεί ανταγωνιστική ζημία στην αγορά. Σχετικά με το ζήτημα αυτό, το Δικαστήριο σημείωσε ότι τα δεδομένα που συλλέγονται από την Facebook δεν είναι μοναδικά και ως εκ τούτου μπορούν να αναπαραχθούν, ενώ η χρήση τους από την Facebook δεν αποκλείει τη χρήση από άλλες ανταγωνιστικές επιχειρήσεις. Κατά συνέπεια, η συλλογή και η χρήση των δεδομένων από την Facebook δεν επηρεάζει τις συνθήκες εισόδου νέων ανταγωνιστών στην αγορά, ούτε και αποτελεί πηγή ανταγωνιστικής ισχύος για την Facebook. Σύμφωνα με το Δικαστήριο, αυτό που επηρεάζει την ικανότητα άσκησης αποτελεσματικού ανταγωνισμού στην αγορά είναι το μέγεθος του δικτύου χρηστών μιας πλατφόρμας (άμεσες επιδράσεις δικτύου) και όχι ο τρόπος με τον οποίο συλλέγονται τα δεδομένα.
Το Δικαστήριο απέρριψε επίσης τη θέση ότι η πρακτική της Facebook προκαλεί βλάβη στους καταναλωτές. Πιο συγκεκριμένα, το Δικαστήριο, αφού παρατήρησε ότι ένα μεγάλο ποσοστό (πέραν του 50%) του πληθυσμού της Γερμανίας δεν χρησιμοποιεί την υπηρεσία Facebook, τόνισε ότι αφενός η εν λόγω υπηρεσία δεν είναι ουσιώδης και αφετέρου ότι οι καταναλωτές έχουν στη διάθεσή τους την εναλλακτική επιλογή μη χρήσης της εν λόγω υπηρεσίας.
Επιπρόσθετα, το Δικαστήριο παρατήρησε ότι η αποδοχή των όρων και προϋποθέσεων χρήσης της υπηρεσίας Facebook γίνεται σε εθελοντική βάση και δεν είναι αποτέλεσμα της εφαρμογής αθέμιτων πρακτικών (π.χ. εξαναγκασμός, πιέσεις). Σύμφωνα με το Δικαστήριο, το γεγονός ότι το 80% περίπου των χρηστών της υπηρεσίας Facebook δεν έχουν μελετήσει τους όρους και προϋποθέσεις χρήσης, μπορεί να οδηγήσει στο εύλογο συμπέρασμα ότι οι εν λόγω όροι και προϋποθέσεις χρήσης δεν διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην απόφαση των καταναλωτών να δημιουργήσουν λογαριασμούς χρήσης στη συγκεκριμένη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης.
Το σημαντικότερο μήνυμα που ανακύπτει από την απόφαση του Δικαστηρίου είναι ότι η παράβαση των κανόνων αναφορικά με την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από μία επιχείρηση που κατέχει δεσπόζουσα θέση στην αγορά, δεν συνεπάγεται αυτομάτως την παραβίαση των κανόνων του ανταγωνισμού. Προκειμένου να στοιχειοθετηθεί μία τέτοια παράβαση θα πρέπει να διαπιστωθεί η σύνδεση μεταξύ της δεσπόζουσας θέσης που κατέχει η επιχείρηση με την καταχρηστική εκμετάλλευση της θέσης αυτής. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να εκτιμηθεί το βέλτιστο επίπεδο προστασίας των εν λόγω δεδομένων σε μια ανταγωνιστική αγορά. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να υπάρχει μια πειστική θεωρία πρόκλησης ανταγωνιστικής ζημίας, η οποία να είναι συνεπής με την ανάλυση του αντιπαραδείγματος.
Παρόλο που φαίνεται ότι η Αρχή Ανταγωνισμού της Γερμανίας θα εφεσιβάλει την απόφαση του Δικαστηρίου είναι σαφές από το σκεπτικό της εν λόγω απόφασης ότι δύσκολα μπορεί να ανατραπεί ενώπιον του Ανώτατου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου της Γερμανίας.
Τέλος, εκτιμάται ότι η εν λόγω απόφαση θα εντείνει τις προσπάθειες για ενίσχυση της εργαλειοθήκης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι Αρχές Ανταγωνισμού όσον αφορά την επιβολή των κανόνων του ανταγωνισμού στο πλαίσιο της ψηφιακής οικονομίας.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στον Οικονομικό Φιλελεύθερο της Κυριακής 22.9.2019.
Δρ. Παναγιώτης Αγησιλάου
