Την τελευταία δεκαετία έχουν σημειωθεί ριζικές αλλαγές στον τραπεζικό τομέα της Κύπρου. Αυτές οι αλλαγές συνέβαλαν καθοριστικά στη σώρευση πολύ υψηλού μεριδίου αγοράς σε μικρό αριθμό τραπεζών, καθιστώντας τον τομέα έντονα ολιγοπωλιακό. Το παρόν άρθρο επιχειρεί να διερευνήσει και να αναλύσει τις διαστάσεις αυτών των αλλαγών, εστιάζοντας στο επίπεδο του ανταγωνισμού.
Ο ανταγωνισμός συχνά αντιμετωπίζεται ως κεντρικός πυλώνας για την ενίσχυση της ευημερίας των καταναλωτών, καθώς και για τη διασφάλιση κινήτρων για αύξηση της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων. Επιπλέον, ο ανταγωνισμός αναγνωρίζεται ως μοχλός για την ενθάρρυνση καινοτομιών, συνεισφέροντας έτσι στην οικονομική μεγέθυνση και ανάπτυξη. Αντιθέτως, η απουσία αποτελεσματικού ανταγωνισμού συχνά οδηγεί σε ψηλότερες τιμές, χαμηλότερη ποιότητα και μείωση των διαθέσιμων επιλογών για τους καταναλωτές.
Η οικονομική επιστήμη, προσπαθώντας να κατανοήσει και να μετρήσει τον ανταγωνισμό, έχει αναπτύξει διάφορες μεθοδολογικές προσεγγίσεις βασισμένες στην αξιοποίηση συγκεκριμένων δεικτών. Αυτοί οι δείκτες βασίζονται σε εμπειρικά στοιχεία που σχετίζονται κυρίως με τη δομή της αγοράς και την απόδοση των επιχειρήσεων. Καθώς ο ανταγωνισμός έχει πολυσχιδή χαρακτήρα και εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους, η πλήρης κατανόησή του συχνά απαιτεί τη συνδυαστική χρήση και ανάλυση πολλαπλών δεικτών.
Ένας βασικός και εύκολα υπολογίσιμος δείκτης για την κατανόηση του επιπέδου ανταγωνισμού σε μια αγορά αποτελεί ο δείκτης συγκέντρωσης Herfindahl-Hirschman (HHI). Αυτός ο δείκτης αξιολογεί τον βαθμό ελέγχου της αγοράς από ένα περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τον αριθμό όσο και το σχετικό μέγεθος των επιχειρήσεων. Ένας υψηλός δείκτης HHI συνεπάγεται ότι η αγορά παρουσιάζει υψηλό βαθμό συγκέντρωσης και κατ’ επέκταση εξασθενισμένο ανταγωνισμό. Αυτή η δυναμική σχέση αντανακλά την προσέγγιση του υποδείγματος Δομή-Συμπεριφορά-Απόδοση, που θεωρεί πως η δομή μιας αγοράς επηρεάζει τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων, η οποία με τη σειρά της επηρεάζει τη γενικότερη απόδοση της αγοράς. Σημαντικό είναι να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ένας δείκτης HHI άνω των 2500 μονάδων υποδηλώνει πολύ μεγάλη συγκέντρωση και υψηλή πιθανότητα εκδήλωσης αντιανταγωνιστικών συμπεριφορών.
Ένας εναλλακτικός δείκτης για την αξιολόγηση του επιπέδου ανταγωνισμού σε μια αγορά είναι αυτός του περιθωρίου κέρδους. Σε αντίθεση με τον δείκτη HHI που βασίζεται σε δομικά χαρακτηριστικά της αγοράς, ο δείκτης του περιθωρίου κέρδους βασίζεται στην απόδοση των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην αγορά. Γενικά θεωρείται ότι τα υψηλότερα περιθώρια κέρδους συνδέονται με την απουσία επαρκών ανταγωνιστικών πιέσεων στην αγορά.
Έχοντας υπόψη τα πιο πάνω, στη συνέχεια εξετάζεται η διαχρονική εξέλιξη του δείκτη HHI και των περιθωρίων επιτοκίου των τραπεζών, προκειμένου να αξιολογηθεί το επίπεδο του ανταγωνισμού στον τραπεζικό τομέα της Κύπρου.
Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ο τραπεζικός τομέας στην Κύπρο, με βάση τα περιουσιακά στοιχεία των πέντε μεγαλύτερων τραπεζών, εμφανίζεται ως ο πιο συγκεντρωμένος στην ΕΕ. Συγκεκριμένα, ο δείκτης HHI εκτιμάται σε 2670 μονάδες και είναι σχεδόν διπλάσιος από το μέσο όρο της ΕΕ. Σημειώνεται ότι ο δείκτης HHI αυξήθηκε κατά 638 μονάδες το 2013 (αύξηση 63%) λόγω της κατάρρευσης της Λαϊκής Τράπεζας και κατά 414 μονάδες το 2018 (αύξηση 21%), λόγω της κατάρρευσης του Συνεργατισμού.
Όσον αφορά τα περιθώρια κέρδους, διαπιστώνεται ότι οι τράπεζες στην Κύπρο επιτυγχάνουν περιθώρια επιτοκίου σε νέα δάνεια περίπου 3,86%, ενώ ο μέσος όρος σε επίπεδο ΕΕ είναι 2,06%. Αυτό σημαίνει ότι στην Κύπρο τα περιθώρια επιτοκίου είναι κατά περίπου 1,8% υψηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ. Είναι αξιοσημείωτο ότι, πριν από την κατάρρευση της Λαϊκής Τράπεζας, τα περιθώρια επιτοκίου των τραπεζών στην Κύπρο ήταν χαμηλότερα κατά περίπου 0,24% από τον μέσο όρο στην ΕΕ.
Τα πιο πάνω οδηγούν στο συμπέρασμα ότι, μετά την κατάρρευση της Λαϊκής Τράπεζας και του Συνεργατισμού, έχουν εξασθενίσει σε μεγάλο βαθμό οι ανταγωνιστικές πιέσεις στον τραπεζικό τομέα της Κύπρου.
Ο μειωμένος ανταγωνισμός επιβεβαιώνεται από την εξέλιξη των καταθετικών επιτοκίων. Συγκεκριμένα, μετά το 2018, τα επιτόκια των καταθέσεων στην Κύπρο είναι χαμηλότερα κατά περίπου 0,52% σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ, ενώ πριν το 2013 ήταν υψηλότερα κατά περίπου 1,53%.
Καταληκτικά, η συνδυαστική ανάλυση του δείκτη συγκέντρωσης, των περιθωρίων επιτοκίου και των καταθετικών επιτοκίων αποκαλύπτει ξεκάθαρα ότι η ραγδαία αύξηση του βαθμού συγκέντρωσης του τραπεζικού τομέα της Κύπρου κατά την τελευταία δεκαετία συνέβαλε καθοριστικά στη συρρίκνωση των ανταγωνιστικών πιέσεων που φαίνεται να είχε αρνητικές επιδράσεις στους καταναλωτές (νοικοκυριά και επιχειρήσεις), είτε λόγω των υψηλότερων δανειστικών επιτοκίων είτε λόγω των χαμηλότερων καταθετικών επιτοκίων.
Διευθυντής
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Ο Φιλελεύθερος της Κυριακής” στις 12/11/2023.
